A ËSHTË SHQIPËRIA E MADHE NË HORIZON

Janusz Bugajski

Vizioni i pan-Shqipërisë rri në horizont ndërsa ankesat midis shqiptarëve në Ballkanin Perëndimor vazhdojnë të intensifikohen. Zhgënjimi i përhapur me qeveritë kombëtare, partitë kryesore, kushtet ekonomike dhe agjencitë ndërkombëtare mund të shfrytëzohen dhe përkeqësohen nga politikanë ambiciozë për të premtuar bashkimin kombëtar. Pesë zhvillime kryesore do të ushqejnë projektin pan-Shqipëri: zhgënjimi i brendshëm, aspiratat e mbytura të BE-së, axhenda e Serbisë së Madhe e Beogradit, hapat e gabuar amerikanë dhe vizionet pozitive të bashkimit si shpëtim.

Në Shqipëri dhe Kosovë ekziston zhgënjimi dhe zemërimi i përhapur me politikanët dhe institucionet e korruptuara, ngecja ekonomike, papunësia në rritje dhe qeverisja e dobët pas pandemisë COVID. Zgjedhjet ndryshojnë pak pasi shteti dominohet nga grupe interesi që përdorin periudhën e tyre në detyrë për t’u pasuruar dhe për të qëndruar në pushtet. Mundësitë e kufizuara të punës i detyrojnë njerëzit e rinj, të arsimuar dhe ambiciozë të emigrojnë. Qeveria e re e Vetëvendosjes në Kosovë është zotuar të shuaj korrupsionin dhe stimulimin e ekonomisë, por publiku do të impresionohet vetëm nga rezultatet.

Mungesa e çdo perspektive reale për pranimin në BE për Shqipërinë, Maqedoninë e Veriut, Kosovën dhe Malin e Zi gjithashtu kontribuojnë në inatet e publikut. Reputacioni i BE ka marrë një goditje të rëndë dhe do të përkeqësohet më tej nëse nuk arrin të fillojë bisedimet e anëtarësimit me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut. Anëtarët e BE ranë dakord në 2019 për të filluar bisedimet me të dy vendet por procesi është shtyrë, kryesisht sepse Bullgaria ka bllokuar rrugën e Maqedonisë së Veriut. Qeveria në Sofje po luan kartën nacionaliste duke këmbëngulur që mosmarrëveshja e saj me Shkupin mbi historinë dhe gjuhën duhet të zgjidhet përpara se të fillojnë bisedimet.

Dështime të shumta të tjera të BE-së kanë kontribuar në sëmundje. Zhgënjimi me Brukselin është shtuar nga përparimi i dhimbshëm i ngadaltë në sigurimin e vaksinave të koronavirusit në Ballkan, duke bindur disa që t’i drejtohen Kinës dhe Rusisë për doza. Mohimi i liberalizimit të vizave për Kosovën i bën shqiptarët të vetmit të dëbuar etnikë në kontinent. Investimet joadekuate ekonomike të BE-së në shtetet e varfëra të Ballkanit kontribuojnë në migrimin jashtë dhe gjithashtu mund të ushqejnë varfërinë dhe radikalizimin.

Ankesat shqiptare janë të komplikuara nga ajo që shihet gjerësisht si tolerancë e BE ndaj projektit të Beogradit për Serbinë e Madhe. Nën Presidentin Aleksandër Vuçiç axhenda pan-serbe është ringjallur për të përfshirë territoret fqinje me popullsi të madhe serbe dhe për të dominuar shtetet afër. Bosnje-Hercegovina, Kosova dhe Mali i Zi qëndrojnë në vijat e para për të mbrojtur sovranitetin e tyre por marrin ndihmë të pamjaftueshme politike dhe të sigurisë nga BE. Ndërkohë, irredentizmi serb mbështetet drejtpërdrejt nga Moska për të prishur rajonin dhe për të krijuar një aleat më të fortë Ballkanik kundër zgjerimit të NATO-s.

Për shqiptarët, mospërfundimi i bisedimeve Prishtinë-Beograd, mosnjohja e shtetësisë së Kosovës nga pesë anëtarë të BE-së dhe paaftësia e Kosovës për të hyrë në institucione të mëdha shumëkombëshe siç janë Kombet e Bashkuara, nxit perceptimet se pan-serbizmi është i mohuar kryeqytetet kryesore të BE-së. Dhe kjo pavarësisht nga fakti se si Shqipëria dhe Kosova, ndryshe nga Serbia, kanë ndjekur kryesisht politikat e jashtme në përputhje me atë të Brukselit.

Një rrezik tjetër është shpërqendrimi i Sh.B.A-së me probleme globale më të ngutshme dhe hapat e gabuar të saj në trajtimin e rajonit. Tashmë ka shenja të kësaj, me dështimin e Uashingtonit për t’u përballur me qeverinë e koalicionit në Malin e Zi, e cila po ndikohet shumë nga Beogradi për të shkatërruar identitetin dhe pavarësinë e Malit të Zi. Ndalimet selektive për udhëheqësit shqiptarë nga hyrja në SHBA për shkak të akuzave për korrupsion, siç është rasti me ish-kryeministrin Sali Berisha, mund të shihen si diskriminim ndaj shqiptarëve nëse politikanë të tjerë të profilit të lartë të Ballkanit nën akuzat për korrupsion përjashtohen nga sanksionet.

Në këto kushte dëshpëruese, idea e bashkimit kombëtar shqiptar në një strukturë shtetërore mund të bëhet një mesazh shprese për njerëzit e zakonshëm. Bashkimi i Kosovës me Shqipërinë do të konsolidonte dukshëm ndarjen e saj nga Serbia, do të siguronte mbrojtjen e saj nën ombrellën e NATO-s, do t’i siguronte Prishtinës një qasje më të madhe globale dhe t’u mundësonte kosovarëve të fitojnë pasaporta shqiptare. Nëse mbështetja për kërpudhat e bashkimit, një grup më i gjerë politikanësh do të fillojnë të garojnë në axhendën mbarëkombëtare. Disa figura kryesore politike tashmë po luajnë me nocionin, si për të dërguar një sinjal tek aktorët ndërkombëtarë ashtu edhe për të vlerësuar reagimet e publikut.

Bashkimi shqiptar thuhet se po merr tërheqje, me sondazhet e opinioneve që tregojnë se në rast të një referendumi një shumicë e qytetarëve si në Shqipëri ashtu edhe në Kosovë do të votonin pro. Ish kryeministri i Kosovës Ramush Haradinaj ka pohuar se ai do të bëjë presion për një referendum mbi bashkimin nëse kthehet në zyrën e lartë. Para zgjedhjes së tij Kryeministri Albin Kurti pohoi se nëse do të mbahej një referendum për anëtarësimin e Kosovës në Shqipëri ai do të votojë “po”. Kjo do të duhet të sjellë ndryshime kushtetuese, pasi në dokumentin aktual Kosova nuk mund të bashkohet me një vend tjetër. Logjikisht, nëse Kosova është plotësisht e pavarur, atëherë nuk mund të ketë kufizime në besnikërinë e saj ndërkombëtare dhe bashkimet shtetërore pas referendumeve në Kosovë dhe Shqipëri.

Kryeministri i Shqipërisë Edi Rama ka pohuar se një shtet i përbashkët është i pashmangshëm, megjithëse në Tiranë kjo zakonisht rregullohet për sa i përket një BE-je brenda vendit pa kufij. Shqipëria dhe Kosova kanë nënshkruar tashmë marrëveshje të ndryshme integrimi, duke përfshirë planet për një bashkim doganor, një politikë të përbashkët të jashtme dhe ambasada të përbashkëta. Deri më tani, Shqipëria ka qenë e përqendruar në pranimin në BE kështu që nuk ka promovuar haptazi bashkimin me Kosovën. Por sa më shumë që anëtarësimi të shtyhet, aq më tërheqës do të bëhet bashkimi i shtetit.

Beogradi manipulon spektrin e një Shqipërie të Madhe në pohimin se Kosova duhet të mbetet pjesë e Serbisë në mënyrë që të parandalojë destabilizimin e gjithë gadishullit Ballkanik. Maqedonia e Veriut dhe Mali i Zi gjithashtu shqetësohen nga pan-shqiptarizmi i mundshëm, ndërsa Bosnjë-Hercegovina dhe Mali i Zi janë subjekt i presioneve të Serbisë së Madhe dhe kanë frikë se dy lëvizjet kryesore “pan” do të forcojnë njëra-tjetrën. Në skenarin optimist, të gjitha projektet e zgjerimit të shtetit do të neutralizohen me sukses përmes unifikimit pan-Evropian. Në skenarin pesimist, ankesat që i shtyjnë ata do të bëhen një bombë me sahat në një rajon tashmë të paqëndrueshëm.